بیماریهای معده و درمانها

بیماری های معده

در طب اسلامی اساس و منشاء تمام بیماری ها در معده است، حتی بیماری های میکروبی هم از طریق معده وارد بدن می شوند.
پیامبر (ص) فرمود: معده خانه بیماری ها است.
در قرآن نیز اساس طب این گونه معرفی شده است: بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید.
اسراف در خوردن، به معده و دستگاه گوارش آسیب می زند و به دنبال آن بقیه بیماری ها به وجود می آیند.

تعابیر روایات درباره ی معده

در روایات آمده است که فلان غذا معده را تقویت می کند، یا معده را دباغی می کند یا سبب رشد پرز معده است و یا سبب نرمی معده است. از این روایات می توان به مشکلات و نیازهای معده پی برد.
دباغی
دباغی مجموعه کارهایی است که بر روی پوست حیوانات و چرم انجام می شود. در این کار ابتدا رطوبت اضافی پوست را می گیرند و عفونت و آلودگی آن را برطرف می کنند شاید در معده هم همین اتفاق می افتد. کار دیگری که در دباغی انجام می شود این است که ورم و پف پوست را می گیرند تا صاف و یک دست و نازک و در عین حال مستحکم شود. شاید در معده هم همین کار صورت می گیرد و معده صاف و مستحکم می شود.

مواردی که معده را دباغی می کند

۱- خوردن باقلا با پوست
در روایت آمده است: باقلا را با پوستش بخورید زیرا معده را دباغی می کند.
۲- آویشن
در روایت آمده است آویشن معده را دباغی می کند.
همچنین در روایت دیگری آمده است آویشن سبب رویش پرز معده می شود.
۳- خوردن انار با پیه آن
در روایت آمده است: انار را با پیه آن بخورید، زیرا معده را دباغی می کند، و ذهن (هوش) را زیاد می کند.
در روایت دیگری آمده است: انار میخوش را با پیه آن بخورید، زیرا معده را دباغی می کند، و ذهن (هوش) رازیاد می کند.
۴- بِه
در روایت آمده است: بِه معده را دباغی می کند و قلب را تقویت می کند.
۵- سیب
امام علی (ع) فرمود: سیب بخورید، زیرا معده را دباغی می کند
در روایات بیشتر به خوردن سیب لبنانی اشاره شده است.
۶- سنجد
در روایتی درباره ی سنجد آمده است: کلیه ها را گرم می کند و معده را دباغی می کند.
۷- نان برنجی
امام صادق (ع) فرمود: به کسی که اسهال دارد نان برنجی بدهید، که برای او چیزی مفید تر از نان برنجی وجود ندارد. زیرا معده را دباغی می کند و بیماری را از بدن به بهترین وجه بیرون می کشد.
۸- شیر گاو
در روایت آمده است: به امام محمد باقر (ع) از اسهال شکایت کردم، امام فرمودند چرا شیر گاو نمی خوری؟ آیا تا به حال شیر گاو خوردی؟ گفتم بله! زیاد خوردم. امام پرسیدند آن را چگونه دیدی؟ عرض کردم: معده را دباغی می کند و قلوه پیه رازیاد می کند (بدن را تقویت می کند) و سبب اشتها به غذا می شود.
۹- گلابی
در روایت آمده است گلابی معده را دباغی می کند و آن را تقویت می کند، گلابی با بِه یکسان است و گلابی بعد از سیر شدن (بعد از غذا) مفید تر است از اینکه ناشتا مصرف شود، کسی که مبتلا به سنگینی و رودل است بعد از غذا گلابی مصرف کند.

طریقه درست کردن داروی تقویت معده

بنا بر مواردی که در روایات ذکرشده است، ترکیبات داروی تقویت معده عبارتند از
۱- باقلا با پوست
۲- آویشن
۳- دانه انار و پیه آن
۴- سنجد
۵- بِه
۶- سیب (سیب بدون پوست را باید ورق ورق کرده و آن را خشک و آسیاب نموده و به دارو اضافه کرد.)
۷- نان برنجی
۸- گلابی (باید آن را ورق ورق کرده و خشک و آسیاب نموده و به دارو اضافه کرد.)
۹- شیر گاو
۱۰- سیب ( سیب بدون پوست را باید ورق ورق کرده و آن را خشک و آسیاب نمود و به دارو اضافه کرد.)
شیر را به داروی تقویت معده نمی توان اضافه کرد، زیرا خیلی زود کپک می زند مگر اینکه از شیر خشک خوبی که از شیر گاو تهیه شده است استفاده شود یا اینکه شیر گاو را خشک کنیم، و یا در زمان مصرف، داروی تقویت معده همراه با شیر گاو استفاده شود.
می توان از ترکیب خشک شده تمام مواد مذکور به اندازه ی مساوی، یک داروی تقویت معده درست کرد. میزان مصرف روزانه این دارو سه قاشق است.

مواردی که معده را پاک و خوشبو می کند

۱- خوردن بِه
امام علی (ع) فرمودند: خوردن بِه تقویت کننده قلب ضعیف و معده را پاک می کند و قلب را تیز می کند و آدم ترسو را شجاع می کند.
۲- خرمای برنی
پیامبر (ص) فرمود: جبرئیل مرا با خبر ساخت که خرمای برنی نه خاصیت دارد: دهان (بدن) را خوشبو می کند و معده را پاک می کند و غذا را هضم می کند.

مواردی که معده را پاکیزه (انقاء) می کند

آب ولرم
در روایت آمده است هرگاه پیامبر(ص) می خواستند افطار کنند با شیرینی افطار می کردند و اگر چیز شیرین نمی یافتند با آب ولرم افطار می کردند و می فرمودند این کبد و معده را پاک می کند.

مواردی که معده را بزرگ می کند

۱- بِه
امام صادق (ع) فرمود: بِه معده را گشاد و قلب را تقویت می کند و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگراینکه بِه خورد
۲- سیب: امام صادق (ع) فرمود: سیب معده را گشاد می کند.

از جمله مواردی که سبب خوشبویی معده هستند

سیب
بنا به فرموده ی امام علی (ع) و امام صادق (ع) سیب عطر معده است.

مواردی که معده را تقویت می کنند

۱- سویق عدس
امام صادق (ع) فرمود: سویق عدس تشنگی را قطع می کند و معده را تقویت می کند و در آن درمان هفتاد بیماری است و صفرا را خاموش می کند ودرون را سرد می کند.
۲- گلابی و بِه
امام صادق (ع) فرمود گلابی معده را دباغی می کند و تقویت می کند، آن با بِه یکسان است و خوردن آن (گلابی) بعد از غذا بهتر از ناشتا است و کسی که احساس سنگینی بعد از غذا دارد بعد از غذا گلابی بخورد.
۳- داروی ترکیبی هاضوم ( آویشن، زنیان، سیاهدانه، نمک )
پیامبر(ص) خواستند که زنیان و آویشن و سیاه دانه برایش بیاورند، زمانی که غذای ( سفید ) سنگین میل می کردند یا غذایی که مشکلی داشت از این رو استفاده می کردند و به آن نمک اضافه می کردند و غذا را با آن شروع می کردند و می فرمودند دیگر اهمیت نمی دهم که چه می خورم و نیز می فرمودند این معده را تقویت می کند و بلغم را قطع می کند و ایمنی از لقوه است.
۴- مرکب دو
در روایت آمده است: این دارو به اذن خدا برای تپش قلب، نفس بلندی، معده درد و تقویت معده مفید است.

درمان فساد ( کم کاری ) معده

شیر گاو
در روایت آمده است: به امام کاظم (ع) به خاطر فساد در معده شکایت کردم، امام فرمودند چرا شیر گاو نمی خوری؟… معده را دباغی می کند و قلوه پیه را زیاد می کند و سبب اشتها به غذا می شود و اگر در ماده ایار (ماه رومی و یا به معنای روزهای بهاری که علوفه در زمین زیاد است و روزهای زاییدن گاوها است) بود، من و شما به ینبع ( شهری بود که در آن گاو زیاد بود ) می رفتیم تا شیر گاو بخوریم.

درمان اسهال شدید

برنج با روغن شحم گاو
در روایت آمده است: نزد امام صادق (ع) بودم، مردی آمد وعرض کرد دخترم پژمرده شده ( بدنش آب شده ) و مبتلا به اسهال است. امام فرمودند چرا برنج و پیه به او نمی دهی؟ چهار یا پنج سنگ بگیر و کنار آتش قرار بده، برنج را در دیگ قرار بده و بپز و قلوه پیه تازه بگیر و وقتی برنج پخته شد پیه را با آن سنگ ها در یک ظرف قرار بده و یک ظرف دیگر روی آن ظرف بگذار، سپس آن را خوب تکان بده و محکم در آن را ببند تا بخار آن خارج نشود، وقتی که پیه آب شد آن را در سوپ برنج بریز و آن را مصرف کن.

درمان تخمه یا رودل

۱- انار
درروایت آمده است: به امام صادق (ع) شکایت کردم از سنگینی که در دل احساس می کردم و زیاد مبتلا شدن به تخمه از غذا، امام فرمودند از این انار شیرین بخور و با پیه آن بخور، زیرا معده را دباغی می کند و غذا را هضم می کند و در درمان انسان تسبیح می گوید.
۲- آب آسمان
در روایت آمده است: کسی که آب آسمان می خورد مبتلا به تخمه نمی شود.
درباره ی آب آسمان آمده است که بر اساس آنها می توان گفت درمان کل بیماری ها است.
۳- خوردن آب سرد بعد از غذا
خوردن آب سرد بعد از غذا به شرطی که چرب نباشد مفید است.
در روایت درباره ی آب سرد آمده است که: آب سرد گرمی بنشاند _ صفراء را آرام کند _ غذا را هضم کند _ فضله روی معده را آب کند _ و تب را ببرد.
در رساله ی ذهبیه آمده است کسی که می خواهد معده اش او را اذیت نکند هنگام غذا خوردن آب نخورد تا غذا خوردن تمام شود و کسی که این کار را بکند ( وسط غذا آب بخورد ) بدنش دچار رطوبت می شود و معده اش ضعیف می شود و رگ ها نیروی غذا را جذب نمی کند زیرا غذا خام می شود ( آب، اسید معده را با خود می برد و غذا هضم نمی شود ) اگر همان اول آب بنوشی و غذا بخوری ( با هر لقمه آب بنوشی ).
۴- خرمای برنی
در روایت آمده است: خرمای برنی، معده را پاک می کند و غذا را هضم می کند.
۵- مرکب یک
در روایت آمده است: مرکب یک، معده را گرم می کند و غذا را هضم می کند.
۶- ریشه ترب
امام صادق (ع) فرمود: ساقه ترب بلغم را قطع می کند و ریشه ترب غذا را هضم می کند و برگ ترب ادرار را خارج می کند.
۷- پنیر
در روایت آمده است: پنیر، غذایی که قبلاً خورده شده را هضم می کند و اشتها را برای غذای بعدی باز می کند.
البته مراد پنیری است که با مایه پنیری درست شود که از شکم بزغاله می گیرند نه این پنیری که امروزه در بازار رایج است.
در روایت دیگری از امام صادق (ع) آمده است که: چه غذای خوبی است پنیر، زیرا دهان را خوشبو می کند _ غذای قبلی را هضم می کند و غذای بعدی را آماده ی استفاده بدن می کند.
۸- خوابیدن بعد از غذا
در روایت آمده است: دراز کشیدن بعد از غذا، غذا را آماده ی استفاده می کند و رگ ها را پرخون می کند و خواب بعد از غذا، غذا را هضم می کند و آماده ی استفاده بدن می کند.
۹- کاهو
کاهو صاف کننده خون و هضم کننده غذا است و سبب خواب می شود.
پیامبر(ص) فرمود: کاهو بخورید زیرا سبب خواب آلودگی می شود و غذا را هضم می کند.
۱۰- سویق
در روایت آمده است: نزد امام رضا (ع) چند کله گوسفند خوردیم امام خواست که برایش سویق بیاورند من عرض کردم سیر شدم، امام فرمودند مقدار اندکی سویق کله پاچه را هضم می کند و درمان آن است.
به احتمال زیاد مراد از سویق در این روایت همان سویق گندم و جو است.
۱۱- نان خشک
در روایت آمده است: بالنگ سنگین است و اگر کسی بالنگ بخورد نان خشک آن را هضم می کند.
البته مراد از نان خشک، نانی است که در تنور خشک شده باشد.
۱۲- زنیان
در روایت آمده است کسی که می خواهد ماست بخورد و به او ضرر نزند، روی ماست هاضوم بریزد. سؤال کردم هاضوم چیست؟ امام فرمودند نانخواه است.

درمان صاف بودن دیواره معده

دیواره ی معده باید زبر و دارای پرز باشد تا بتواند غذا را هضم کند و اگر صاف باشد بیماری است.

۱- آویشن
در روایت بسیار به آویشن سفارش شده است.
امام صادق (ع) فرمود: آویشن سبب رویش پرز معده می شود.
امام کاظم (ع) فرمود: داروی شاخص حضرت امیرالمؤمنین (ع) آویشن بوده و فرمودند برای معده پرز به وجود می آورد مانند پرز قالی
بهترین روش مصرف آویشن این است که آسیاب کرده و با نمک بخورند.
۲- زنیان و مغز گردو
امام صادق (ع) فرمود: چهار چیز است که بینایی را جلا می دهند، نفع دارند و ضرر ندارند. سؤال شد این چهار چیز چیست؟ امام فرمودند آویشن و نمک در صورتی که با هم جمع شوند و زنیان و گردو در صورتی که با هم جمع شوند امام فرمودند زنیان و گردو بواسیر را می سوزانند و باد را از بدن طرد می کنند و رنگ رخساره را زیبا می کنند و معده را زبر می کنند و کلیه را گرم می کنند.
باید زنیان و گردو را به مقدار مساوی با هم مخلوط و حداقل هر شب یک قاشق غذا خوری از آن مصرف نمود.
ترکیب زنیان و گردو برای بواسیر نر مفید است.

درمان خشکی دیواره معده

دیواره ی معده باید نرم باشد و اگر خشک باشد نوعی بیماری است.
آویشن و نمک
امام صادق (ع) فرمود چهار چیز است که بینایی را جلا می دهند نفع دارند و ضرر ندارند… آویشن و نمک: بادی که روی قلب فشار آورده را طرد می کند و راه بسته شده را باز می کنند و بلغم را می سوزانند و مدر هستند و دهان را خوشبو می کنند و معده را نرم می کنند.
آویشن را باید آسیاب کرد و مقدار نمک باید به اندازه ی نیاز باشد و لازم نیست با آویشن برابر باشد.

درمان بلغم و مره در معده

از روایات استفاده می شود که معده دارای بلغم و مره (سودا و صفرا) است، احتمال دارد که این مواد به دیواره ی معده چسبیده باشند یا احتمال دارد که در ته معده جمع شوند و یا احتمال دارد که در دیواره ی معده باشند. وجود این مواد در معده سبب اختلال در فعالیت معده می شود.
۱- سویق
امام صادق (ع) فرمود: سویق بلغم و مره را از معده جارو می کند جارو کردنی و پیشگیری می کند از هفتاد نوع بیماری.
سویق را باید به مقدار دو قاشق غذا خوری ناشتا مصرف نمود.
۲- کندر
امام رضا (ع) فرمود: زیاد کندر استفاده کنید و آن را بجوید و جویدن آن نزد من محبوب تر از خوردن آن است، زیرا این بلغم معده را خارج می کند و معده را تمیز می کند و مغز را تقویت می کند و غذا را هضم می کند.
مراد از کندر بیشتر کندر نر است _ با توجه به روایت وجود بلغم در معده سبب ضعف مغز و مشکل در هضم می شود.

درمان حرارت در معده

بعضی از روایات از وجود حرارت همانند آتش در معده در بعضی حالات خبر می دهند و شاید منظور از آن همان تولید اسید در معده باشد.
امام صادق (ع) می فرمایند: آدمی می خورد، می نوشد و می بیند و کار می کند با نور… و اگر آتش در معده وجود نداشت خوراکی ها و نوشیدنی ها در درونش هضم نمی شدند، اگر باد نبود آتش معده نمی افروخت… و درد غذا از شکمش بیرون نمی شد… و اگر خنکی آب نبود آتش معده او را می سوزاند.
طبق این روایت درمعده آتشی خاموش وجود دارد و با رسیدن ریح به آن روشن می شود. این ریح (باد) همراه غذا یا در حال آروغ زدن و یا از طریق خود غذا به وجود می آید و سبب هضم غذا در معده می شود.
خوردن آب سرد سبب کم کردن آن حرارت می شود.
در روایت آمده است: آب ولرم حرارت معده را فرو می نشاند و درد سر (میگرن) را از بین می برد.
و در روایت دیگری آمده است از امام صادق (ع) که فرموده اند: به حمام نروید مگر آنکه چیزی خورده باشید که آتش معده را فرو نشاند، و این کار برای حفظ نیروی بدن بهتر است و نیز با شکم پر وارد حمام نشوید.

درمان سردی معده

وقتی که حرارت معده از حد متعارف زیاد تر بشود برای معده ضرر دارد و همچنین سردی زیاد معده هم برای معده ضرر دارد و سبب عدم هضم غذا و مشکلات دیگر می شود.
پیامبر(ص) فرمود: مایه هر دردی سردی است، با اشتها بخور و با اشتها دست بکش.
طبق روایت سردی معده بخاطر سیری مفرط و مستمر است و درمانش عبارت است از
۱- مرکب ۱
در روایت آمده است: از یکی از امامان علیهم السلام برای درد معده و سردی و ناتوانی معده وارد شده است : یک رطل خیار چنبر بگیرند… و هر بار ناشتا دو مثقال بخورند که معده را گرم و طعام را هضم می کند.
۲- داروی جامع امام رضا (ع)
در روایت آمده است از عبدالله بن عثمان نقل شده که گفت به امام نهم (ع) شکایت کردم از سردی معده ام و خفگی دلم، پس فرمود تو کجائی از داروی پدرم که داروی جامع است…

درمان درد معده

۱- مرکب ۱
۲- مرکب ۲
در روایت آمده است که این دارو خوب و نافع است برای طپش دل و به شماره افتادن نفس و درد معده و تقویت معده.
۳- مرکب ۳
در روایت آمده است: این دارویی عجیب برای ورم شکم و درد معده است.

درمان بی اشتهایی

به طور کلی بی اشتهایی معلول غلبه ی صفرا است، در فصل تابستان به خاطر گرم بودن و خشکی آب و هوا میل به غذا کم می شود.
۱- شیر گاو
در روایت آمده است: ( شیر گاو ) معده را شستشو می دهد و قلوه ها را نیرو می دهد و پیه می پوشاند و اشتهای خوراک می آورد.
شیر به تنهایی یک غذای کامل است و این طور نیست که بعد از خوردن شیر اشتها باز شود بلکه بر اثر مصرف شیر به تدریج در طول زمان اشتها بیشتر می شود.
۲- پنیر
در روایت آمده است: پنیر غذای پیش از خود را هضم می کند و سبب اشتهای بعد از غذا می شود.
منظور از پنیر، پنیر طبیعی است، پنیر هضم کننده است و شکم را خالی می کند و سبب ضعف می شود.
در روایات توصیه شده است به تنهایی و در صبح مصرف نشود بهتر این است که پنیر به همراه گردو مصرف شود.
۳- حوک ( ریحان کوهی )
امام صادق (ع) فرمود: ریحان سبزی انبیاء است و در آن هشت خاصیت است : غذا را هضم می کند و عروق را باز می کند، و دهان را خوشبو می سازد و اشتها را زیاد می نماید.
۴- بادروج
در روایت آمده است که برایم گفتند کسی که با حضرت موسی بن جعفر (ع) بر سر سفره حاضر شده بود که حضرت بر سر سفره ریحان طلبید و فرمود من دوست دارم که غذا را با آن شروع کنم، که عروق را می گشاید و اشتها را زیاد می کند و التهاب در چشم را برطرف می نماید و اگر غذا را با آن آغاز کنم برایم مهم نیست که چه غذایی بعد از آن بخورم، که دیگر از هیچ بیماری و رنجی نمی ترسم.
بادروج همان ریحان کوهی است که به تخم آن تخم شربتی می گویند ــــــــــــــــ حوک و بادروج یکی هستند.
۵- مسواک زدن
در روایات زیادی آمده است که مسواک زدن سبب اشتهای به غذا می شود.

مواردی که برای معده مفید است

۱- خواندن بعضی از سوره های قرآن
امام کاظم (ع) فرمود نیست کسی که در کودکی برایش هر شب سوره ناس و فلق هر یک سه مرتبه و سوره توحید صد مرتبه و اگر نمی تواند پنجاه مرتبه خوانده شود، مگر اینکه خداوند لمم و بیماری کودکان و تشنگی و خرابی معده و خونریزی را از او دور می کند و تا وقتی این را برایش می خوانند، به این بیماری ها مبتلا نمی شود تا اینکه تا اینکه پیر شود و اگر خودش این را بخواند یا برای اوبخوانند محفوظ می ماند تا اینکه از دنیا برود.
خواندن این دعا بیشتر جنبه پیشگیری دارد و چه بسا به صورت مکرر خواندن آن سبب درمان هم بشود.
۲- نخوردن غذا پشت سر هم
امام صادق (ع)
هر که خواهد خوردن غذا زیانش نرساند، نخورد تا خوب گرسنه شود، و معده اش پاک شود، و چون خورد نام خدا برد و خوب بجود، و تا سیر نشده دست از خوراک بکشد در حالی که هنوز نیاز و اشتها بدان دارد.
۳- خوردن گوشت و روغن شحم گاو
در روایت آمده است: در برابر پیامبر خدا (ص) درباره ی گوشت و پیه سخن گفته شد. پس ایشان فرمود پاره ایی از گوشت و پیه وارد معده انسان نمی شود، جز اینکه در آن مکان سلامتی و شفاء پدید می آید و بیماری از آنجا خارج می شود.
۴- مویز ( کشمش )
در روایت آمده است: برشما باد خوردن مویز که مشکلات معده را برطرف می کند.
بهترین مویز، مویز قرمز هسته دار است و بعد از آن کشمش سیاه است.
۵- حزا
امام صادق (ع) فرمود: حزا همراه با آب سرد برای معده خوب است.
حزا چیزی شبیه کرفس کوهی است که در صحرا می روید و برگهای پهن دارد و در عربستان به آن حزا البری می گویند.
۶- انار و آب ولرم
امام صادق (ع) فرمود: دو چیز خوبند هرگز به درونی فاسد در نیایند جز آن که آن را اصلاح سازند و دوچیز فاسدند که هرگز به درون کسی در نیایند جز آن که تباهش کنند، آن دو چیز که خوبند : انار و آب ولرم است، و آن دو که فاسدند پنیر و گوشت خشک شب مانده و بو گرفته است.
همچنین در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که : از انار نام برده شد، پس حضرت فرمود انار میخوش برای شکم بهتر است.

• منبع:
• مرکز طب اسلامی آیت الله تبریزیان